Bir spor müsabakasında alınan galibiyet, verilen mücadelenin etkili olup olmamasına bağlı olarak doğal, öngörülebilir bir sonucu doğurmaktadır. Bir de öngörmesi mümkün olmayan, beklenmedik sorunlar ile karşılaşılabilen haller vardır. Bu gibi durumlarda; gerekli önlemlerin alınması ve alternatif çözümlerin üretilebilmesi bakımından Alternatif Hukuk Hizmetleri önemli bir rol oynamaktadır. Zira, spor yapan, spora ilgi duyan herkes spor ile hukuk arasındaki ilişkinin farkındadır.
UYGULAMA ÖRNEKLERİ:
- Spor kulübü ve dernekler hukuku
- Disiplin kovuşturması
- Tahkim
- Doping / anti-doping prosedürleri
- Genel olarak spor sözleşmesi ve profesyonel sporcular için özel danışmanlık hizmetleri (özellikle sponsorluk ve yönetim sözleşmelerinin tuzakları hakkında)
A. SPOR KULÜBÜ VE DERNEKLER HUKUKU HAKKINDA
Spor Kulübü ve Dernekler Hukuku, sporcunun; telif ve kişisel haklarının korunması, doping suçlamalarına maruz kalınması, spor kulübü üyeliğinin iptal edilmesi ve spor kulüplerinin sporcular ile arasındaki sözleşme görüşmelerine kadar birçok süreci kapsayan, çok yönlü bir alanı oluşturmaktadır.
Bu alanlarda desteğe ihtiyaç duyanlar destek talebinde bulunup, derneklerin yetkilileri ve organlarıyla iletişim sağlanmasını talep edebilir. Spor ajansları ve sponsorlar genellikle spor hukuku alanında bir hukuk bürosuna yönelip, sözleşmeleri ile ilgili soruları hakkında bir Spor Hukuku uzmanından tavsiye almak isterler.
Dar anlamda spor hukuku: 1) sporcuların hakları ve yükümlülüklerini düzenleyen kuralları; 2) spor kuruluşlarının yapısını, faaliyetlerini ve aralarındaki ilişkileri; 3) antrenörler başta olmak üzere sportif yaşamı yönetenlerin eylemlerini, yükümlülüklerini ve sorumluluklarını; 4) gerçek ve tüzel kişilerinin davranışlarını; 5) sporda fair-play’i; 6) sporda yargı organlarının hukuki varlığını ve bunların ihtilafları usul ve esastan çözümleme kurallarını içerir.
Geniş anlamda spor hukuku ise: 1) bireyin spor yapma ve sportif faaliyetlere özgürce katılma hakkını; 2) sportif faaliyet ve ilişkilerinin sosyal güvenlik ve iş hukuku boyutunu; 3) profesyonel spor aktörlerinin hak ve ilişki düzenlemesini; sporda şiddet, doping, ceza ve disiplin hukuku kapsamına giren eylemler gibi olumsuz davranışların önlenmesini; 5) sporda adalet ve barışın sağlanmasına yönelik her türlü önlem ve kurumu; 6) uluslararası spor yarışmalarının yapılabilmesi için gerekli kişi, kurum, kuruluş ve devletler düzeyinde kuralları ve bunlar arasındaki ilişkileri içerir.(ERKİNER, 2002)
Bu itibarla; önlenebilir sorunlara zamanında değinilmesi ve doğru şekilde yönetilmesi ile sporcuların ve ilgililerinin kariyerleri ve itibarlarına yönelik risklerin ortadan kaldırılmasına imkân sağlanabilmektedir.
B. DİSİPLİN SÜRECİ HAKKINDA
Disiplin yargılaması sürecinde sporcu veya diğer ilgili kişilerin adil yargılanma hakkı ihlal edilmemesi gerekir. Sporcu; tüm haklarının disiplin yargılama süreci boyunca nasıl uygulanacağı, bu süreçte nelere dikkat etmese gerekeceği ve adil yargılanma hakkının ne olduğu hakkında bilgi sahibi olması gerekmektedir. Zira, disiplin yargılama süreci sonucunda disiplin kurulunun vereceği karara, bilgi sahibi olmadan itiraz etmek fayda sağlamayacaktır. Kastın bulunmadığı veya bir ihmalin söz konusu olduğu hallerde ikna edici açıklamaların yapılması oldukça önemlidir.
C. TAHKİM SÜRECİ HAKKINDA
Tahkim, mahkeme dışı uyuşmazlık çözümünün bir parçasıdır. Spor alanında yaşanan uyuşmazlıkların giderilmesinde, hızlı ve kesin bir çözüm yolu olması nedeniyle tahkim sıkça başvurulan bir hukuk prosedürüdür. Spor alanında da ihtilafların çözümü için tahkim müessesesi ortaya çıkarılmıştır. Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) tarafından kurulan Spor Tahkim Mahkemesi (CAS), spor alanında uluslararası tahkim görevini sağlayan en önemli kuruluştur.
Türkiye’de gördüğü büyük ilgi ve gelir kaynaklarının fazlalığı nedeniyle özerk bir yapıya kavuşan futbolun yapısı içinde bulunan Futbol Federasyonu Tahkim Kurulu, Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü bünyesindeki Tahkim Kurulu ile uluslararası alanda Spor Tahkim Mahkemesi (CAS), tahkim fonksiyonunu yerine getiren belli başlı kuruluşların başında gelmektedir. Bu kurullar, üst derece mahkemesi gibi çalışmakta ve verdiği kararlara karşı yerel yargı denetimi yolu kapatılmıştır. (ÖZSOY,2008)
D. DOPİNG/ANTİ-DOPİNG PROSEDÜRÜ HAKKINDA
Doping açıklamaları çoğu zaman sadece sporcunun imajını değil, aynı zamanda tümüyle takımının/alanın da imajını da etkileyebilmektedir.
Doping kontrolleri, Dünya Anti-Doping Ajansı (WADA) tarafından, tüm anti-doping kuruluşları için Uluslararası Doping Kontrolü ve Soruşturmaları Standardında kesin olarak düzenlenmektedir.
Standart bir düzende gerçekleştirilen doping kontrol süreçleri; profesyonel olarak eğitilmiş kontrol personelleri ve açıkça formüle edilmiş haklar ve yükümlülüklerin ardından yüksek kalite gerekliliği aramaktadır. Türkiye’de doping kontrollerinin uygulanması “Türkiye Dopingle Mücadele Talimatı” ile düzenlenmektedir.
Dopingin sonuçları nelerdir?
Sağlıkla ilgili zararının yanında, bir anti-doping kural ihlali tespiti ile, yaptırımlar ve spordan yasaklama gelmesi olasıdır. Bu genellikle yaptırım uygulanan kişiler için mali sorunlara (mali desteğin kaybedilmesi veya geri ödenmesi) ve ayrıca iş piyasasında zorluklara neden olur. Aile, arkadaşlar, işverenler arasında veya okulda olası itibar ve saygı kaybı sosyal izolasyona yol açabilir.
Kontrol sırasındaki hak ve yükümlülükler
Sporcuların doping kontrolü sırasında hak ve yükümlülüklerini bilmeleri ve kullanmaları çok önemlidir. Doping kontrolünü gerçekleştirenler sıkı düzenlemelere uymak zorundadır. Sporcular tüm aşamalar hakkında bilgilendirilip, soruları cevaplandırılmalıdır. Doping kontrolü sırasında idrar ve/veya kan örneği alınabilir. Kan, idrar testine ek olarak veya ondan bağımsız olarak alınabilir. Ancak tüm bu sürecin usulüne uygun bir şekilde yürütülmesi gerekmektedir.
Şöyle ki; sporcu, testin doğru bir muamele ile yapılmasını, gerekli bilgilendirme ile yapılmasını isteyebilir ve test yapılmasını kabul etmemesi halinde sonuçların ne olacağına dair bilgilendirilme, kontrol malzemesini orijinal ambalajında talep etme, imzalanmış formun bir kopyasını talep etme gibi birçok hakka sahiptir. Buna karşın sporcunun, kontrol personelinin talimatlarına uyup, muayene formunun imzalanması beklenmektedir.
Doping kontrolüne tabi tutulmuş sporcunun testinde pozitif bulgular saptanmışsa ve bu bulgu tedavi amaçlı kullanım istisnasına tabii ise, sporcu geriye dönük başvuruda bulunabilir.
“Sporcu statüsünü bilmek, buna uygun başvuru yapmak ve başvuru esnasında bunu belirtmekle yükümlüdür. Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası başvurusunda sporcu statüsüne ilişkin herhangi bir aksilik çıktığı takdirde ilgili federasyon ve/veya Türkiye Dopingle Mücadele Komisyonu bu aksilikten sorumlu tutulmayacaktır.” (TAKİ Talimatı 1.6. madde)
E. GENEL OLARAK SPOR SÖZLEŞMESİ VE PROFESYONEL SPORCULAR İÇİN SPONSORLUK SÖZLEŞMELERİ HAKKINDA BİLGİLENDİRME
Sponsorluk desteği ile bireysel sporcuların atletik performansları hem iyileşmesine hem de bir spor müsabakasının daha başarılı bir şekilde uygulanmasına katkıda bulunabilir. Ancak sponsorluğun sağladığı tüm olanaklar ve fırsatlar, beraberinde olası riskleri de getirmektedir.
Sponsorluk sağlayan şirketlerin yüksek finansal kaynaklar sağlıyor olması, sporcunun temel ideallerini giderek daha fazlaya tehlikeye atmakta. Sporcuya aşılanmaya çalışılan “kazanmak için her yol mübahtır.” Anlayışı maalesef hukuki anlaşmazlıklara yol açabiliyor.
Sponsorluktaki risklerden biri spora özgü risklerdir. Spor sponsorluğuna özgü riskler, öncelikle sporun kendine özgü doğasından kaynaklanabilir. Örneğin bireysel bir sporcu kötü bir sezon geçirdiğinde veya öngörülemeyen bir yaralanma sebebiyle sporda kesinlikle aktif olamaması spora özgü risklerden biridir. Aynı durum, sporcunun derece kazanabileceği belirli bir turnuva veya etkinliğin iptal edilmesinde de söz konusudur. Sporunun kendini gösterebileceği alan sınırlanmıştır.
Yaralanma veya mevcut performans düşüklüğü sebebiyle, spor etkinliğine katılamayan tanınmış spor yıldızlarının, etkinliğe katılmaya hak kazanmak için dopinge başvurdukları durumlara sıkça rastlanmaktadır.
Doping ve yarışın manipüle edilmesi gibi riskler ise, tüm spora veya etkinliğin güvenirliliğine zarar vermektedir. Bireysel sporcular, bir doping vakıasında genellikle bu suçlamadan kurtulmak için derhal geri çekilirler. Ancak spor ve sporcu bağlantılı çoğu sponsorluk sözleşmelerinde böyle bir geri çekilme maddesi bulunmamasından mütevellit sözleşmeye aykırılıklar söz konusu doğurduğu gibi sporcunun kariyeri de sona erebiliyor. Bu tip durumları önlemek için, sponsorluk sözleşmesinin imzalanmadan önce mutlaka destek alınmasını önermekteyiz.
Özetlemek gerekirse, bahsi geçen tüm risklere rağmen spor yapmak ve bu alanında profesyonelleşmek daima takdir edilmektedir. Eğlence sektörünün ayrılmaz bir parçası haline gelen sporun; her yıl istikrarlı artan ekonomik yatırımlar ile büyümesi gerektiği ve önlenebilir riskler sebebiyle gölgelenmemesi gerektiği kanaatindeyiz. Ancak sporcunun ve bu sektörün olası problemlerle karşılaşması halinde de, her zaman spor ruhuna uygun, hızlı ve etkili bir alternatif çözüm yolunun bulunduğunu hatırlatmak isteriz.
Kaynakça:
- ERKİNER, K. “Spor Hukukunun Tanımı, Araştırma Yöntemleri, Devletler üstü Teşkilatları, Rolü, Gelişmiş Ülkelerdeki Eğitimi”, 7. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi Kongre Kitabı (2002).
- Türkiye Dopingle Mücadele Komisyonu – İnternet Sayfası https://www.tdmk.org.tr/hakkimizda/
- AnSne-ophie M.E. Morand – Chancen und Risiken im Sportsponsoring – Der Wert eines Sponsoringengagements – Insbesondere am Beispiel der Nutzung von Namensrechten an Sportstadien (2018) https://www.walderwyss.com/user_assets/publications/Chancen-und-Risiken-im-Sportsponsoring-1.pdf
- Selami Özsoy – Spor Hukukunda Tahkim, SPOR YÖNETİMİ VE BİLGİ TEKNOLOJİLERİ DERGİSİ 2008 Cilt: 3 – SAYI : 1 https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/118064
- Doping Kontrol Süreci – Türkiye Dopingle Mücadele Komisyonu https://www.tdmk.org.tr/wp-content/uploads/2018/02/Bir_Bakista-Doping_Kontrol_Sureci.pdf